Stalen verpakkingen, ontworpen met het oog op efficiëntie

Staal werd meer dan 200 jaar geleden voor het eerst gebruikt als verpakkingsmateriaal.

 

Uit oud beeldmateriaal blijkt dat vroegere verpakkingsontwerpen bijzonder functioneel waren. Stalen blikken werden afgesloten met een koepelvormig deksel voorzien van een draagring. Aan de verpakking hing een met de hand geschreven label om de inhoud en de herkomst van het verpakte materiaal weer te geven.

Hoewel dit een primitief ontwerp was, had het reeds alle kenmerken van de huidige moderne verpakkingen: bescherming, productidentificatie, gebruiksgemak en draagbaarheid.

 

Het stalen blik was een revolutionaire ontwikkeling binnen het domein van de voedselverpakking omdat het voor het eerst de mogelijkheid bood om voedingsmiddelen op industriële schaal te bewaren en te verpakken.

 

Naarmate de welvaart toenam tijdens de tweede helft van de 19e eeuw groeide ook staal uit tot het verpakkingsmateriaal bij uitstek voor heel wat gewone dagelijkse en meer luxe voedingsproducten. Doordat staal de mogelijkheid geeft om voedingsmiddelen oneindig te bewaren, sterk is en bovendien een uitstekende bescherming biedt, konden producten in blik veilig over lange afstanden vervoerd worden. Daardoor was de vraag naar blikverpakkingen bijzonder groot bij landlegers en zeemachten die een betrouwbare toevoer zochten van voedzaam voedsel evenals bij kolonisten in verre Europese kolonies die wilden genieten van de smaken van het thuisland.

Ook andere sectoren erkenden al snel de uitstekende kenmerken van stalen blikken. De Amerikaan Sherwin Williams slaagde erin om ‘gebruiksklare verf’ te produceren in een hersluitbaar blik en hij nam op deze uitvinding een patent in 1877. Dit was een totaal nieuw concept omdat voordien verf ter plaatse nog gemengd moest worden uit agressieve chemicaliën en pigmenten, en niet kon worden bewaard en opgeslagen. Bovendien was het blik hersluitbaar, waardoor de verf ook op een latere datum kon worden gebruikt. Deze ontwikkeling laat de mogelijkheiden van verpakkingen zien om productinnovatie en -ontwikkeling aan te sturen en om productbederf te voorkomen.

 

Waar de mogelijkheid om producten te beschermen, afval te verminderen en de houdbaarheid van producten te verlengen de sleutel vormde voor het vroege succes van staal, bevestigde de ontwikkeling van moderne transportinfrastructuur het belang ervan. De vervanging van de koepelvormige dop door het inmiddels vertrouwde vlakke deksel vergrootte de efficiëntie van stalen blikverpakkingen aanzienlijk door de distributieketen heen.

 

Er volgden nog meer ontwikkelingen. In 1935 werd het eerste drankblik uitgevonden. Het werd duidelijk geïnspireerd door een wijnfles met een kroonkurk, maar het vormde de start van een andere evolutie binnen het gebruik van stalen verpakkingen: het dunner maken van de staalplaat en de idee om rechtstreeks uit het blikje te drinken.

Een ongeëvenaard verpakkingsmateriaal

 

Omwille van zijn specifieke kenmerken als verpakkingsmateriaal is staal ook nu nog ongeëvenaard.

 

Stalen verpakkingen bieden een uitstekende barrière tegen gassen, vochtigheid, UV-licht en hitte, waardoor ze meer bescherming bieden dan welk ander verpakkingsmateriaal dan ook. Dankzij deze kenmerken kwamen er ook nieuwe toepassingsmogelijkheden zoals spuitbussen voor een breed pallet van huishoudelijke producten, producten voor persoonlijke verzorging en werden stalen verpakkingen ook uitgebreid toegepast voor chemische en industriële producten.

 

Door procesverbeteringen binnen de huidige voedingsindustrie zijn stalen blikverpakkingen inmiddels synoniem geworden voor hoge kwaliteit en hoge voedingswaarde van voedingsmiddelen – groenten en fruit in blik worden immers net voor een wedstrijd extra toegevoegd aan de maaltijden van atleten en vis uit blik wordt gebruikt in de beste toprestaurants waar dan ook ter wereld.

 

Producenten hebben zich op hun beurt door de steeds hogere eisen die gesteld worden aan stalen verpakkingen toegelegd op onder meer de ontwikkeling van lichtgewicht producten, waardoor het blik dat gebruikt wordt voor drankblikjes steeds dunner werd zonder verlies van houdbaarheid of kracht.

 

De voorbije 20 jaar daalde het gewicht van stalen blikverpakkingen met gemiddeld 33%. De gemiddelde dikte van een ‘3-piece’ voedingsblik is gedaald van 0,20mm in 1986 tot 0,13mm. Tegelijk kwamen er ook heel wat nieuwe vormen, formaten en openingsmechanismen op de markt, zodat zelfs consumenten met beperkte mobiliteit vandaag de dag een voedingsblik kunnen openen zonder blikopener of een ander instrument.

 

Ook de decoratieve aspecten van staal als verpakkingsmateriaal zijn belangrijk.

 

Het geven van informatie over de inhoud en over de herkomst van het product is een belangrijke functie van de verpakking. Het begon met een papieren label, maar inmiddels kunnen blikverpakkingen ook rechtstreeks bedrukt worden, waardoor ook een ander kenmerk van staal benut kan worden: de glans. Heel wat verpakkingsmaterialen weerkaatsen licht en hoewel het glansniveau aangepast kan worden door diverse oppervlaktebehandelingen blijft de glans van gepolijst staal van superieure kwaliteit omdat staal voor minder verstrooiing van licht zorgt, waardoor het een kwalitatief hoogstaande uiterlijk creëert.

 

Door opdruk, reliëf of glans is staal een ideaal materiaal voor een innovatief en geavanceerd ontwerp. Merken kunnen zich hierdoor onderscheiden op het schap, een essentieel marketinginstrument voor heel veel consumptiegoederen.

 

Met meer gehaaste consumenten dan ooit tevoren is het van wezenlijk belang om een product te laten opvallen tussen het aanbod van de concurrenten. Merkentrouw neemt af en het ontwerp van de verpakking speelt een belangrijke rol om de aandacht van de consument voor een product in de winkel te trekken. Het gebruik van glans is hier een efficiënt middel voor.

 

Merken maken steeds meer gebruik van technieken zoals het aanbrengen van reliëf, vaak in combinatie met een matte laklaag over hoogglanzend blik om verpakkingen te creëren die de consument moeten overtuigen. De manier waarop gepolijst staal licht weerkaatst en zo een kwalitatief hoogstaande look creëert, is een extra troef voor merken die op zoek zijn naar ‘holding power’.

 

De beslissing tot aankoop wordt afgerond door de ‘closing power’. Stalen verpakkingen hebben een groote oppervlak waardoor ze bijzonder geschikt zijn voor het aanbrengen van merknamen of decoratie, vooral door het gebruik van afbeeldingen die emoties weergeven in combinatie met productkenmerken zoals “nieuwe smaak”, “10% gratis” enz. De combinatie van al deze elementen creëert het totaalbeeld van de verpakking, die bijzonder krachtig kan zijn om de consument aan te zetten tot kopen.

 

De toekomst van stalen verpakkingen

 

De toekomst van stalen verpakkingen ziet er veelbelovend uit, hoewel een aantal factoren een impact zullen hebben op de verdere ontwikkeling.

 

Op het vlak van ontwerp zijn er twee verschillende richtingen: luxe en authenticiteit. Staal kan in beide een rol spelen. Een matte look of het gebruik van glans, het rechtstreeks bedrukken van blik of het gebruik van bedrukte papieren labels, alles heeft een weerslag op de uiteindelijke “look and feel” van het product. Naarmate er meer ontwikkelingen komen om staal nog dunner te maken, zijn er misschien mogelijkheden om staal ook te gebruiken voor de verpakking van verse producten. Dit vergt wel een aantal innovaties om verpakkingen gemakkelijker te kunnen openen aangezien de consument enigszins terughoudend kan zijn om stalen verpakkingen te accepteren. Maar ongetwijfeld zullen er nieuwe concepten worden ontwikkeld.

 

Ontwerpers gebruiken staal ook als basismateriaal voor luxeverpakkingen met  actieve elementen zoals temperatuursindicatoren of UV- en temperatuursgevoelige inktsoorten, welke met het oog op een speciaal effect worden toegepast.

 

De markt van de verpakkingen is een dermate veranderlijke markt dat de keuze voor een bepaald type verpakking niet altijd alleen maar gebaseerd is op rationele feiten.

Er blijven nog steeds misvattingen bestaan over stalen verpakkingen, in het bijzonder op het vlak van duurzaamheid.

 

Staal vormde de afgelopen 10 jaar het meest gerecycleerde verpakkingsmaterialen in Europa. Toch zijn heel wat consumenten zich niet bewust van dit hoge recyclingpercentage. Niet alle consumenten begrijpen immers de verschillen in recyclingpercentages en zelfs voor de consument die dit wel begrijpt, zijn er weinig mogelijkheden om producten te kiezen op grond van het type verpakking.

 

De consument wordt echter steeds milieubewuster, wat meer dan ooit invloed lijkt te hebben op zijn gedrag en opinie. Het feit dat stalen verpakkingen in staat zijn om de doelstellingen te behalen opgesteld door de Europese Circular Economy Package, biedt de sector van de stalen verpakkingen de kans om de uitstekende prestaties op het vlak van recycling te benadrukken, op een manier die de consument aanspreekt.

 

Hoge recyclingpercentages gaan hand in hand met heel wat jaren van succesvolle vermindering van de hoeveelheid staal én de hoeveelheid energie die gebruikt wordt voor de productie van nieuwe verpakkingen. En er wordt nog steeds vooruitgang geboekt. Toch worden de rol van de houdbaarheid en de impact op het voedselafval nog niet volledig erkend in heel wat Life Cycle Assessments (LCA, levenscyclusanalyses).

 

Om de concurrentiekracht te behouden binnen de veranderlijke wereld van de consumptiegoederen, moet de sector ervoor zorgen dat andere voordelen van stalen verpakkingen, zoals een lange houdbaarheid en minder productverlies, bekend zijn. Het aantonen van de mogelijkheden aan studenten die onze ontwerpers van morgen zijn, zoals aan de Universiteit van Twente in Nederland, is slechts één van de vele kleine stappen om dit te verwezenlijken.

 

Staal blijft een ongeëvenaarde oplossing voor houdbaarheid, transport, opslag, gebruik en recycling. Toch moeten de designkenmerken en de voordelen van stalen verpakkingen eerst verkocht worden aan merkeigenaars en aan de consument om hen bewust te maken van de permanente verbetering van de milieuprestaties die stalen verpakkingen te bieden hebben.

 

Als dat succesvol is, dan is de kans groot dat het stalen blikje, dat meer dan 200 jaar geleden voor het eerst zijn intrede deed, nog heel wat jaren onze producten zal beschermen en bewaren.

 

Roland ten Klooster, Professor Packaging Design and Management, Universiteit Twente

Leerstoel gefinancierd door het NVC Nederlands Verpakkingscentrum met de steun van twaalf ondernemingen met het oog op meer professionalisme binnen de sector van de verpakkingen.

 

 

Ontwerper/consultant bij Plato product consultants

Uitvoering van structureel verpakkingsontwerp op een hoger niveau. Een van de uitvinders van de Orbit-dop (geproduceerd door Crown) en de Spring Latch (geproduceerd door Ardagh Group)

 

(Vertaald uit het Engels.)

 

bekroond voorbeeld van diepe reliëfdruk op een drankblikje

bekroond voorbeeld van kwalitatief hoogstaande bedrukking van een luxe verpakking

bekroond voorbeeld van een gedetailleerde body reliëfdruk en sierdesign op een 3-piece voedingsblik

bekroond voorbeeld van 15% besparing van materiaal bij een 2-piece voedingsblik

bekroond voorbeeld van kwalitatief hoogstaande bedrukking van een spuitbus

als Cans of the Year bekroonde ontwerpen, beeldmateriaal met dank aan the Canmaker